ارائه کننده: فراز رادوشاستاد راهنما: دکتر علیرضا ریاحی بختیاری استاد ناظر داخلی: دکتر سیدمحمود قاسم پوری استاد ناظر خارجی: دکتر ثمر مرتضوی نماینده تحصیلات تکمیلی: دکتر سامره فلاحتکارتاریخ: ۱۴۰۴/۰۳/۲۶ ساعت: ۱۰ مکان: سالن اصلی کاخ 

چکیده: آلودگی‌های نفتی به دلیل فعالیت‌های گسترده استخراج، انتقال و پالایش نفت، تهدیدی جدی برای اکوسیستم‌های حساس ساحلی مکران، شامل مناطق بونجی، جزیره خورآذینی و اسکله خرگوشی، ایجاد کرده‌اند. فقدان داده‌های پایه در مورد منشأ این آلودگی‌ها، برنامه‌ریزی برای مدیریت زیست‌محیطی را دشوار ساخته است. این پژوهش با هدف شناسایی منشأ آلاینده‌های نفتی در رسوبات و گلوله‌های نفتی این مناطق، از طریق انگشت‌نگاری شیمیایی انجام شد. نمونه‌های رسوب و گلوله‌های نفتی با استفاده از کروماتوگرافی گازی و طیف‌سنجی جرمی تحلیل و ترکیبات آلکان‌های نرمال، هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای (PAH)، هوپان‌ها و استران‌ها با ۵۲ نمونه نفت خام از حوزه‌های فعال خلیج فارس در تطابق قرار گرفتند. میانگین غلظت ترکیبات PAH در رسوبات سه ایستگاه بونجی، اسکله خرگوشی و جزیره خورآذینی به ترتیب ۲۰۴۶، ۲۱۶۳ و ۲۶۴۷ نانوگرم بر گرم (ng/g) و میانگین غلظت کل آلکان‌های نرمال در این مناطق به ترتیب ۱۵۰۹، ۲۰۸۱ و ۴۲۲۹ میکروگرم بر گرم (µg/g) اندازه‌گیری شد. تحلیل ترکیبات هیدروکربنی در رسوبات سطحی نشان داد که آلودگی موجود عمدتاً منشأ پایروژنیک دارد و ناشی از احتراق ناقص سوخت‌های فسیلی مرتبط با فعالیت‌های صنعتی و زیرساختی در حال توسعه در منطقه مکران است. منابعی مانند نیروگاه‌ها، پایانه‌های سوخت‌رسانی و مجتمع پتروپالایش مکران که در آن تجهیزات سنگین مشغول فعالیت هستند از طریق انتقال جوی و رسوب‌دهی اتمسفری نقش مؤثری در افزایش غلظت آلاینده‌های آروماتیک داشته‌اند. در مقابل، تطابق مشخصات بیومارکرها در گلوله‌های نفتی، به‌ویژه در ایستگاه بونجی، شباهت‌هایی با نفت خام میدان سروش نشان داد. با توجه به فاصله جغرافیایی زیاد و نبود جریان‌های دریایی مستقیم، این آلودگی‌ها احتمالاً از تخلیه غیرمجاز لجن تانکرهای نفتکش و از طریق جریان‌های دریایی و بادهای موسمی به این سواحل منتقل شده‌اند. همچنین، عدم انطباق کامل برخی نمونه‌ها با نمونه‌های مرجع، به دلیل ترکیب احتمالی نفت خام ایران با نفت عراق در فرآیندهای انتقال یا فرآوری است که ویژگی‌های شیمیایی نفت را تغییر داده و دقت تطابق‌های بیومارکری را کاهش می‌دهد. علاوه بر این، وجود نمونه‌هایی با ویژگی‌های متمایز، احتمال نشت‌های محدود از حوزه‌های نفتی دیگر یا تأسیسات در حال توسعه در منطقه را مطرح می‌کند که نمونه‌های نفت خام آن‌ها در این مطالعه در دسترس نبود. تحلیل‌های آماری چندمتغیره، تفاوت‌های مکانی و ترکیبی بین ایستگاه‌ها را برجسته کرده و بر ماهیت پیچیده و چندمنبعی آلودگی نفتی در منطقه تأکید دارد. این شرایط، در کنار حساسیت بالای اکوسیستم‌های ساحلی، لزوم استقرار نظام پایش مستمر و مدیریت یکپارچه زیست‌محیطی را به‌روشنی نشان می‌دهد.