ابراهیم خدایار در گفتگویی با توضیحاتی در خصوص کتاب جدید خود به جایگاه ماورالنهر در ایران فرهنگی و نقش گل‌ رخسار صفی‌ آوا در این باره اشاره کرد و گفت: نقش ماورالنهر در شکل‌ گیری زبان و ادب فارسی و کیفیت‌ بخشی به فارسی‌ زبانان جهان ایرانی بسیار برجسته است. این منطقه از نظر جغرافیایی هر چند تا سده دهم هجری (شانزدهم میلادی) با ایران دارای سرنوشت سیاسی و فرهنگی مشترک بود، اما از این تاریخ به بعد با تشکیل سلسله « صفوی» در ایران و « شیبانیان» در بخارا از نظر مذهبی و سیاسی سرنوشت مستقل یافت. در نیمه دوم سده نوزدهم روسیه بخش بزرگی از این منطقه را به اشغال خود درآورد و ابتدا با از بین بردن خان‌ نشین « خوبند» (۱۸۷۶م)، دو خان‌ نشین « خوارزم» (۱۸۷۳م) و بخارا (۱۸۶۸ م) را تحت قیومیت خود درآورد؛ این وضعیت تا سال ۱۹۲۴ میلادی ادامه یافت تا اینکه با تقسیم‌ بندی‌ های نوین در منطقه، پنج جمهوری مستقل در آسیای مرکزی تشکیل شد، با تأسیس این جمهوری‌ ها که با شکل‌ گیری هویت‌ های بومی و تغییر هویت فارسی به تاجیکی (تغییر زبان فارسی به تاجیکی و خط فارسی به خط لاتین و بعدتر سیریلیک) همراه بود، روند دوری مردم فارسی‌ زبان منطقه به ویژه تاجیکانِ آریایی‌ نژاد از میراث خود بیشتر نمایان شد.
وی در پاسخ به این سوال که آیا این دوری سیاسی باعث شد که بخشی از اهالی فرهنگ و ادبیات به فکر این بیفتند که نگاه‌ های ناسیونالیستی به گذشته و البته زبان و ادب فارسی را احیا کنند؟ خاطر نشان کرد:   شاید بشود گفت که مرگ استالین (۱۹۵۳) و سپس کسب استقلال کامل جمهوری‌ های آسیای مرکزی از اتحاد شوروی سابق (۱۹۹۱) میل بازگشت به میراث نیاکان را در میان تاجیکان این سرزمین احیا کرد؛ این میل در قالب شکل‌ گیری ناسیونالیسم قومی در میان مردم آن منطقه نمودار شد. رنگ و بوی ناسیونالیسمِ شکل‌ گرفته در میان تاجیکان را می‌ توان علاوه ‌ بر شباهت ظاهری آن با الگوهای کلی در منطقه که بیشتر بر پایه‌ هایی قومی استوار بود، در فضای ملی و فرهنگی تحلیل کرد؛ بنابراین آن‌ ها توانستند با رخنه در تاریخ مشترک و بازخوانی آن، با فارسی‌ زبانان ایران پیوندی وثیق برقرار کنند.
وی با بیان اینکه « گل‌ رخسار صفی‌ آوا» هم جزو مهمترین شاعرانی بود که در این عرصه گام برداشت، ‌ یادآور شد: « گل‌ رخسار صفی‌ آوا» هم یکی از تاثیرگذارترین شاعران معاصر تاجیکستان در روند شکل‌ گیری و گسترش این نوع ناسیونالیسم فرهنگی بود. جالب است بدانید که دیوان این بانوی شاعر سرشار از دعوت به یکرنگی‌ هاست.

وی با توضیحاتی درباره کتاب « زرافشان شعر؛ مفهوم‌ شناسی وطن در دیوان گل‌ رخسار صفی‌ آوا» گفت: این کتاب پنج فصل دارد، در فصل نخست به مقدمه و کلیات موضوع پرداخته‌ ام و مباحثی چون پرسش‌ های پژوهش، فرضیه‌ های پژوهش، پیشینه پژوهش و جنبه نوآورانه آن، درباره شعر معاصر تاجیک و گل‌ رخسار صفی آوا، آثار پژوهشی در زمینه مفهوم وطن، روش پژوهش، شیوه جمع‌ آوری اطلاعات و جامعه آماری پژوهش، اهداف پژوهش و… طرح موضوع شده است. در فصل دوم که عنوانش « دختر زرافشان» است، به سیر زندگی آثار گل‌ رخسار اشاره داشته‌ ام؛ و نگاهی کوتاه نیز به زندگی گل‌ رخسار، گل‌ رخسار و محیط ادبی ایران، سال‌ شمار زندگی شاعر، میراث شعری گل‌ رخسار در ایران، گل‌ رخسار و جایگاه وی در ادبیات معاصر تاجیک و… شده است.
ترجیح من این بود که یک فصل جامع و جداگانه در خصوص شعر در تاجیکستان و شرایط ادبی حاکم بر آنجا در نظر بگیرم که در فصل سوم که « آب و آیینه» نام دارد، به مساله « دوره‌ بندی شعر معاصر تاجیک و تحلیل وطن در میراث شعری گل‌ رخسار» پرداخته شده است.
در این فصل چهار موضوع اصلی مورد توجه قرار گرفته است. اول « دوره‌ بندی شعر معاصر تاجیک» ، دوم « تحول مفهوم وطن در ادب معاصر تاجیک» ، سوم « تحلیل نوستالژی وطن در میراث شعری گل‌ رخسار» و چهارم « گل‌ رخسار و هویت ملی فارسی‌ زبانان» .
وی با اشاره به مفهوم وطن در ادبیات تاجیکی و پرداختن به آن در این کتاب، ‌ خاطر نشان ساخت: ‌ در همین فصل به مفهوم وطن و تحول مفهوم وطن در ادب معاصر تاجیک پرداخته شده است. مثلاً وطن در دوره معارف‌ پروری، وطن در دوره تجددگرایی، و سایر دوره‌ هایی که نام بردیم در این کتاب به صورت مشروح طرح موضوع شده است.
وی به بررسی شعر گل رخسار در این کتاب اشاره کرد و گفت: در فصل چهارم با عنوان « جام بلور» به ۵۴ وطن‌ سروده گل‌ رخسار به همراه معرفی و تحلیل کوتاه اشاراتی داشته‌ ام. در ابتدای فصل هم توضیح داده‌ ام که می‌ شد اشعار بیشتری انتخاب کرد، اما حجم کتاب زیاد می‌ شد، بنابراین فقط به برخی از شعرها از جمله « مزرعه صدپاره» ، « جمع پریشان» ، « پیکر فرسوده» ، « رسوای وفای وطن» ، « خستگی» ، « بهار سرمازده» ، « بعد از هزار سال» ، « جنگل» ، « چهار ضرب» ، « جام بلور» ، « نقش در سنگ» و… اشاره شده است. بر اساس بررسی این ۵۴ قطعه و در فصل ۵ کتاب به این فرضیه رسیده‌ ام که دستگاه اندیشگانی شاعر درباره وطن سیر تحولی و تکاملی سه‌ گانه‌ ای داشته است. اول « وطن جغرافیایی» یعنی وطن در قالب جغرافیا، از سوسیالیسم تا استقلال. دوم « وطن تاریخی» یعنی مادر وطن در قالب تاریخ در بستر اسطوره. و سوم « وطن فرهنگی» یعنی وطن در قالب فرهنگ (در دامان شاهنامه).
دکتر خدایار جداکردن مرز بین دوگانه وطن تاریخی و فرهنگی در این کتاب را مورد توجه قرار داد و گفت: فصل ۵ کتاب دقیقاً تشریح همین سه روایت از وطن است. اما در توضیح این تفاوت باید عرض کنم که مرز دوگانه تاریخی و فرهنگی در این تقسیم‌ بندی بسیار باریک است. من در این کتاب در بخش مفهوم تاریخی به گذشته نظر داشته‌ ام، یعنی هر جا شاعر گذشته خود و ملتش را کاویده و به تاریخ ایران و اقوام آریایی‌ نژاد رسیده، آن را در وطن تاریخی قرار داده‌ ام و آنجا که شاعر گذشتۀ تاریخی را به زمان اکنون کشانده و زندگی در دایره آن را در زمان حال به مخاطب توصیه کرده، در وطن فرهنگی گنجانده‌ ام. به بیان دیگر، در مفهوم تاریخی رگ و ریشه ملت شاعر به جوهری ثابت در تاریخ پیوند می‌ خورد اما در مفهوم فرهنگی، تاریخ گذشته در اکنون بازسازی می‌ شود. این مفهوم لزوما به تنهایی متعلق به قوم شاعر نیست و تمام اقوام آریایی‌ نژاد را نیز در بر می‌ گیرد.
وی در پاسخ به این سوال که 'تالیف این‌ گونه تک‌ نگاری‌ های دانشگاهی چه تاثیری در  پیوند میان نخبگان فرهنگی دو کشور دارد؟ اظهار داشت: این‌ نوع آثار علاوه بر افزایش پیوندهای نخبگان فرهنگی و علمی بین دو کشور، زمینه‌ گسترش دامنه فعالیت‌ های علمی را در دو کشور در سطوح مختلف ازجمله نگارش اسناد علمی دانشگاهی در سطح پایان‌ نامه‌ ها و رساله‌ های دانشگاهی ایجاد می‌ کند و از این طریق به گسترش روابط مردمی بین دو منطقه مدد می‌ رساند. باید بپذیریم هنوز هم پس از نزدیک به سه دهه از استقلال تاجیکستان، زمینه کامل اجرای این نوع روابط دانشگاهی ایجاد نشده است.
شایان ذکر است ابراهیم خدایار رئیس انجمن علمی نقد ادبی ایران و دانشیار زبان و ادب فارسی دانشگاه تربیت مدرس است. وی به دلیل ماموریت فرهنگی نزدیک به پنج سال در کسوت رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در ازبکستان (۱۳۸۱ - ۱۳۷۸) و تاجیکستان (۱۳۹۵ - ۱۳۹۴) حضور داشت و در این ایام هر کاری را که به تقویت پیوندهای مردمان دو منطقه می‌ انجامید در دستور کار خود قرار داد. خدایار معتقد است که اندیشه تالیف کتاب « زرافشان شعر؛ مفهوم‌ شناسی وطن در دیوان گل‌ رخسار صفی‌ آوا» را باید مرتبط با همان‌ سال‌ ها دانست.
بخش‌ هایی از این کتاب از سال ۱۳۹۷ در نشریات، روزنامه‌ ها، مجلات پژوهشی و وبگاه‌ های ایرانی منتشر شده و در روزهای پایانی اسفندماه سال ۱۴۰۱ تجمیع این مطالب به علاوه تحلیل‌ ها و نوشتارهای دیگر در کتابی مستقل از سوی نگارستان اندیشه به چاپ رسیده است.